Amerikako Mapa!!!

Eta orain, bukatzeko Amerikaren txanda da:

- Ipar Amerikako Estatuak.
- Ipar Amerikako Estatuen hiriburuak.
- Ertamerikako Estatuak.
- Ertamerikako Estatuen Hiriburuak.
- Hego Amerikako Estatuak.
- Hego Amerikako Estatuen Hiriburuak.
- Ipar Amerikako Puzzlea.
- Hego Amerikako Puzzlea.
- Ertameriako Puzzlea.

Kontrola prestatzen...

HAUTAZKOA: Arte Gotikoa (hiztegia)

            Arkua, arbotantea, kontrahorma, tribuna, triforioa, nabeak, aldarea, kanpandorrea, arrosaleihoa, pinakuluak, gurutze – ganga, beriateak, gargolak…

6. gaia: Al Andalus:

711n musulmanak Iberiar Penintsulan

750an Omeitarrak Kordoban. Abd ar Rahman Iak Kordobako emirerria sortuko du.

912an Emirerria Kaliferri bihurtuko du Abd ar Rahman IIIak.

Kaliferriaren antolaketa politikoa.

Almanzor eta berak egindako razziak.

Meskita.

Taifak: al Andalusen banaketa eta antolaketa berria. Pariak (ordainketak)

Almorabideak eta Almohadeak (XI mendea)

Navas de Tolosako gudua 1212an.

Granado Nazarien Erresuma.

Ekonomia aberatsa:

            Ureztatze teknikak

            Labore Berriak.

Gizarte heterogeneoa:

Arabiarrak:

Berbereak (berebereak):

Muladiak:

Mozarabiarrak:

Juduak:

Hiriko gizartea (medina):

Meskita (aljama) Errabalak (arrabales), alkazarra, zoko (azoka), alondegia (alhóndiga)…

Kultura-ondarea: Averroes (musulmana) eta Maimonides (judua), hizkuntza (gazteleraren hiztegiaren % 8 arabieratik dator).

Arkitektura: Arku motak: ferra arkua, polilobulatua.

Materialak: merkeak eta itxurosoak.

Dekorazioa

Argi-itzalen jokoa

Sabaiak eta kupulak.

7. Gaia: Hispaniako erresuma kristauak.

Astur-leondar Erresuma > Leongo Erresuma >

                                          Gaztelako Konderria > Gaztelako Erresuma

Iruñeko Erresuma (Enneko Haritza, IX mendea) > Antso III Nagusia, Iruñeko Erresuma.

Aragoiko Konderria

Aragoiko Koroa + Valentzia, Alacant, Balearrak, Murtzia,

Kataluniako Konderriak                                              Sardinia, Napoli…

Kristau erresumen antolaketa: Gorte ibiltaria, gotorleku sarea (gazteluak)…

Kristau Erresumen hedapena: hegoalderanzko konkista.

Duero ibaia (IX-X): Birjendeztatze prozesuari ekinen diote, musulmanek populaziorik gabe utzi ondoren.

Tajo eta Ebro ekialdea (XI): Kordobako Kaliferriaren zatiketa probestuz (Taifak), Erresuma Kristauak Tajo eta Ebroraino (Tortosa) iritsiko dira: lur berriak birjendeztatzeko abantailak emane dizkiete euren erresumetako biztanleei.

Guadalquivir, Levante (Valentzia eta Murtzia) eta Balearrak.

1212az geroztik (Navas de Tolosako gudua) musulmanen eremua askoz txikiago geratuko: Granadako Nazari Erresuma. Zonalde asko birpoulatu ezinik orden militarren esku geldituko dira (Santiago, Alkantara, Kalatrava eta Montesa).

Hiru kulturak: Bizikidetza zaila. Kristauak (gehiengoa) + muslmanak edo mudejarrak (Granadan gehiengoa) + juduak (toki guztietan gutxiengoa). Salbuespena Toledo eta bertako giro kulturala: Toldedoko Itzultzaile Eskola (Gaztelako Alfontso Xak, jakitunak sortua).

Gaztela eta Aragoi: Konparaketa

	Gaztela	Aragoi
Garapena	Portugalgo Erresumaren independentzia.	Koro bat, eta hainbat erresuma: Aragoiko Erresuma +Kataluniako Konderriak +Mallorca + Valentzia + Sardinia + Napoli
Gobernua	Erregeak botere guztia. Gorteek ez dute legerik egiten.	Erregeak botere mugatua. Tokian tokiko erakundeak eta legeak errespetatu beha dituzte. Gorteak legegileak dira.
Ekonomia eta gizartea	Abeltzaintza: Ardi merino artaldeak. MESTA	Merkataritza: KONTSULATUAK.
Kultura

Afikako mapa...

Kaixo ikasleok, honatx dituzue Afrikako mapak lantzeko hainbat helbide. Interesgarri eginen zaizkizuelakoan... Ongi segi!!!

Afrikako Estatuak.
Afrikako Estatu-hiriburak.
Afriako Estatuen puzzlea.

Kasu! Asiako Mapa!

Mugitu samar dabil Mediteraneo ingurua. Tunisian hasitako protestaldiak Egiptora, Libiara (kasu honetan protesta gerra bilakaturik), Marokora... eta Asiako herri musulmanetara hedatu da. Beraz, aitzakiarik ez, Asiako mapa ez menperatzeko pil-pilean dagoen gaia baita. Horratx, praktika dezagun Asiako mapa politikoari buruzko hainbat ariketa:

- Asiako Estatuak: Asma ezazu non dagoen herri bakoitza... Zorte on!
- Asiako Puzzlea: Leku itzazu Asiako piezak dagokien tokian. Ooooooso erraza...
- Asiako Estatu-Hiriburuak.

Ekialde Hurbileko herrien mapa konplexuagoa da. Hori dela eta Asiaren atal honen argazkia handituta eskaintzen da. Ea zer iruditzen:

- Ekialde Hurbileko Mapa.
- Ekialde Hurbileko Puzzlea.
- Ekialde Hurbileko Estatu-Hiriburuak.

Ariketa hauek guztiak eta gehiago, Enrique Alonsoren weborrian topa ditzakezu.

Arabieraren maileguak eta musulmanen ekarpenak.

Islama aztertzen hasi eta berehala ohartu gara hainengandik jasotako zientzia eta teknologia maila altuez. Hor ditugu zenbakiak (1, 2, 3, 4... 0... ordura arteko I, II, III, IV... beharrean) algebra, trigonometria, bolbora, iparrorratza, ureztatzeko teknika... Horrez gain jakietan ere ekarpen izugarria egin zioten gastronomia europarrari, Asiatik zitrikoak, azukre kainabera, arroza, azafraia, almendra, berenjena, albarikoke, azenarioa, alkatxofa, sandia... ekarri baitzituzten.

Ohartuko zinenez gazteleran bereziki, baina euskaran ere bai, 'al-' hasiera duten hitz mordoa dago. Gehienak arabieratik datoz eta arabierazko artikulu mugatua baino ez da, euskarazko -a edo gaztelerazko 'el' edo 'la' bezalakoa: alkate, alkondara, alcantarilla, algebra, alfonbra, alkohol, almohada... Guztira gazteleraren hiztegiaren %8 omen dator arabieratik. Euskararen kasuan txikiagoa da portzentaia.

Baina zalantzarik gabe zientzian, injeniaritzan, medikuntzan, astronomian... maisu izan ziren arabiarrak. Haien artean Avizena izenekoari buruz hitz egin dugu. Eta hari buruz ezer gehiago jakin nahi baduzu, sakatu honako honetan, bere benetako izena baita: Ali-at-Hussain-ibn-Abdullah-ibn-Sinah. Zergatik izanen da hain ezagun gizon hau?

Kuriositate bat... Ba al dakizu nondik datorren " ojalá " espresioa?

...Horri buruz ari garenez, bada, arabieratik noski. Arabierazko law šá lláh esaldiak 'Allah-k nahi badu' esan nahi du eta zerbait gertatzea gustatuko litzaigukenean esan ohi dugu.

Iruñea 1560an. Plano izugarri polita! Bitan klik egin eta handitu da. Begira, begira...

Iruñeko Planoa ikertzen...

Ikasle preziatuok, ia guztiok...

Ohartuko zinetenez Iruñeko planoa ikertzen ari gara. Zuetariko zenbaitzuk hainbeste erregutu ondoren horratx doaz gure hiriko historia laburbiltzen duten hainbat irudi, maketa, plano eta argazki. Disfrutatuko dituzuelakoan, pastu ongi asteburua.

Hirien susperaldia eta Iruñeko Planoa.

Ikasle preziatuok,

XIII mendeko hirien susperraldiarekin ari gara. Ongi iruditzen bazaizue, eta bestela, ere bai, Iruñearen kasua aztertzen hasiko gara. Horretarako honatx egungo Iruñeko planoa. Bertan sakatuz gure hiriko planora eginen duzu jauzi.

Datorren asteko azterketa!

Ikasle preziatuok, ia guztiok...

Jakinen duzuenez aste honetako azterketa datorren astera pasa behar izan dugu A eta D geletan, beti ere zuen baimenarekin. Honatx kontrol honetan sartuko zaigun gaitegia:

- Inperio Karolingioa (24 eta 25. orrialdeak).
- Gizarte Feudala (28 - 37 orrialdeak).
- Erromanikoa: Arkitektura, eskultura eta pintura...

Zorte on eta animo!

Eliza Erromanikoaren ezaugarriak...

Ikasle preziatuok,

Honatx eliza erromanikoaren ezaugarri nagusiak.

Gurutzaden inguruko pelikula: El reino de los cielos.

Ikasle preziatuok!
Dakizuenez 'El reino de los cielos' ikusten ari gara gelan. Jakin ezazue inork atalen bat galdu izan balu, eukserako errekuperaketarekin edo kointziditu zuelakoz adibidez,l honen azpian daoen helbidean sakatuta pelikula ikusi ahal izanen duela. Disfruta ezazue eta ongi gorde buruan istorioa, historia eta pertsonaiak, luze hitz eginen baitugu haien inguruan:
Sakatu hemen pelikula cinetubetik ikusi ahal izateko: Zeruetako erresuma.
Bidenabar eguberri eta urteberri on opa egitek probetxatzen dugu! Ongi pasa!

Askotan literaturaren  eta historiaren arteko  mugak ez ditugu ondo bereizita aurkituko zenbait gertakari historikotan. Orreaga bada horren adibide. Bi guda izan ziren, 778. eta 824. urteetan. Karlo Magnoren ostearen eta baskoien arteko gudaldiak izan ziren, eta bietan Inperio Karolingiarra atera zen galtzaile. Gudaldien leku zehatzaren inguruan, iritziak anitzak dira: gehienek Ibañetan kokatzen dituzte; beste batzuek

–Jimeno Juriok– Luzaiden, toponimiaren arrastoagatik (Valcarlos, Karlosen ibarra); beste batzuek, berriz, Orreagan bertan, baina arkeologoek ez dute bertan arrastorik topatu.

Iturri historikoetan, frankoak Pirinioetan egon izanaren aipuak hiru dira. Aipu motzak dira, eta informazio gutxi eta iluna ematen dute; gainera, hiru aipu horiek iturri frankoetan aurkitzen dira. Beraz, gutxi da gertakari historiko honi buruz ziurtatu dezakeguna.

Lehenengo guda ospetsu egin zen Erdi Aroko literatura epikoari esker, baina bigarrenak ez zuen oihartzunik izan –ezta gurean ere–, nahiz eta baskoientzat askoz garrantzitsuagoa izan, lurraldea kontrolatzeko karolingiarren azken saiakera izan baitzen.

- Mitoa

Erdi Arotik aurrera, Orreagako lehenengo guda frankoen eta kristautasunaren mito bilakatu zuten. Erdi Aroko literaturan, Chanson de Roland lan epiko garrantzitsuarekin, Norvegia arte zabaldu zen, xiii. mendean. Olerki horretan, Frantziako hamabi pariak (Karlo Magnoren gizonik hoberenak) hil egiten dira. Ospetsuena

Errolan (Roldan) da, Breizh-eko gobernadore (Bretainia) eta Karlo Magnoren iloba. Chanson de Roland-en Islamaren kontra borrokatzen dira frankoak, ezgeroago, Iruñeko erresumaren sorreran. Iparraldetik, frankoak eta beren inperioa hedatu nahia. Karlo Magnoren aitak, Pepin Laburrak, Akitania konkistatu zuen 760.-768. urteen artean, eta Karlo Magnok hedapenari eutsi zion. 768an frankoen errege izendatu zuten, eta 800ean, Mendebaldeko enperadore.

Hegoaldetik, Islama. 711n musulmanak penintsulara heldu eta 756an Abd-al Rhaman-ek Emirerria sortu zuen: Al‑Andalus. Horrela, Bagdad-eko kalifatzaren probintzia izatetik Emirerri independente izatera igaro zen. Azkenik, Banu Qasiak. Al-Andalusen menpe egonda ere, Banu Qasiek askotan era independentean

jokatu zuten, Ebro haranean baitzeuden (Al-Andalusen mugetan). Banu Qasiak Casiotarrak izan ziren 711 arte. Botere bisigotikoarekin erlazionatuak, Ebro haraneko gobernadoreak izan ziren. Musulmanen etorrerarekin, 711an, islamiartu eta Damaskora joan ziren, Kalifari gorazarre egitera; ix. mende erdialdean,

botere handia lortu zuten, Musa ibn Musa-ren agindupean (hirugarren erregea). Banu Qasiak Iruñeko aristrokaziako familia batekin odolez erlazionatuta zeuden, Enekotarrekin.

- Orreagako lehen guda (778. urtea)

Zaragozako gobernadore Sulayman-ek, 777an (Orreagako guda baino urtebete lehenago), enbaxada bidali zuen Karlo Magnorekin tratua adostera. Sulayman-ek, Emirerriaren kontra egiteko, hiriaren giltzak eskaini zizkion errege frankoari, laguntza militarraren truke. Autonomia lortu nahi zuela dirudi: Emirerriaren periferian zegoen (Ebro arroan) eta lurralde aberatsa zen. Karlo Magnok tratua onartu zuen, inperioa penintsulan zabaldu ahal izateko. Zaragozara heltzean, ordea, Sulayman-ek ez zizkion ateak ireki. Gainera, frankoen inperioaren iparraldean, saxoiak matxinatzen ari zirela jakin zuen Karlo Magnok. Itzultzea erabaki zuen.

Bidean, Iruñeko harresiak suntsitu zituen –kroniken arabera, mesfidantzagatik–. Ondorioz, Pirinioetan (Ibañetatik gertu, antza) baskoiek ostearen erretagoardia suntsitu zuten. Musulmanek, Karlo Magno garaituta eta Iruñea (kristaua) suntsituta zeudela aprobetxatuz, goarnizioak bidali zituzten bertara, eta musulmanen kontrolpean geratu zen hiria.

- Orreagako bigarren guda (824.urtea)

Karlo Magno 814an hil zen, eta 824an inperioa (semeen artean banatua) ahula zen jada. Hori dela eta, karolingiarrek Iruñean armadarekin sartu nahi izan zuten; baina, Pirinioak gurutzatzen ari zirela, baskoiek azpiratu egin zituzten berriz ere. Lehenengo gudatik berrogeita sei urtera, beraz, mito-irudia zabaldu zen

berriro Pirinioetako basoetan. Ematen du Orreagako bigarren guda horretan baskoiek Banu Qasiekin bat egin zutela. Frankoen osteak zuzentzen zituzten bi konde, Aznar eta Eblo, bahitu egin zituzten: lehena aske utzi zuten, Aragoikoa baitzen (baskoien familiakoa); baina bigarrena Kordobara bidali zuten, Al-Andalusera, eta hori baskoiek musulmanekin bat egin izanaren frogatzat hartu genezake.

- IX mendea, Iruñerria.

Bigarren porrotaren ondorioz, frankoak ez ziren lurraldea kontrolatzen berriro saiatu. Horrela, Iruñeko aristokrazia finkatu zen, eta IX mendean Enekotarrek nagusigoa lortu zuten noblezian. Eneko Aritzari, aurrerantzean, dux edota princeps deitu zioten agirietan. Historialariek, alta, ez dute Eneko Aritza Iruñeko lehenengo erregetzat jotzen, Antso Gartzez baizik (905 urtean). Dena den, Eneko Aritzak eskuratu zuen iruindar nobleen nagusigoa eta garai hartan finkatu ziren erresumaren oinarriak.

Karlomagnoren Jauregia Akisgranen

Hementxe duzu gelan ikusi genuen Karlomagnoren Kapera Palatinoaren errekonstrukzio hipotetikoa. Gogoan izan egun soilik kaperak (hexadekagono baten barruan dagoen oktonogoa) irauten duela zutik Alemaniako Aachen hirian (Akisgran).

Arte Bizantziarra II

Mosaikogintza

Bizantziarrak trebezia azaldu zuten mosaikogintzan. Arte mota hau harri txiki batzuren bitartez - teselak - osatzen da. tesela hauek hainbat koloretako marmorezko piezak izaten ahal dira. Batzutan keramikazko piezak dira, egosi eta kolorezko esmalteekin pintatzen direnak. Ikusi zer nolako mosaikoak egin zituzten bizantziarrek.

Ohartuko zinen Justiniano enperadorea bere laguntzaile eta gorteko pertsonaia nagusiez inguratuta agertzen dela, enperadore ezaugarri guztiak erakusgai dituela: koroa, more koloreko arropak... eta zer esanik ez, Teodora, Justinianoren emaztea, aldameneko beste mosaikoan. Hauek Italiako Ravenan topa daitezke, San Vital izeneko elizan; izan ere Justianianok mendebaldeko erromatar inperioaren zonalde hauek berreskuratu zituen eta.

Irudi erlijiosoetan ikonoa aipatzeaz gain gogoan izan pantokrator ere aipatu dugula. Irudi mota horrek sekulako garrantzia izanen du gero erdi aroan zehar erromaniko eta gotiko arteetan.

Arte Bizantziarra I

Bizantziar inperioak arte berezia bultzatu zuen. Esaterako eliza bizantziarrek gurutze greko planta izan ohi zuten, gerora mendebaldeko Europan Erromanikoan zein Gotikoan erabiliko ez dena, gurutze latinoko planua hautatu baitzuten.

Honen ondotik Konstantinoplako Hagia Sophia (Santa Sofia, grekeraz) elizaren altxaera eta planuak hainbat ikuspegirekin. Ohar zaitez bizantziarrek maiz erabiliko duten kupula mota orijinalaz.

Gaur egungo Europako estatuen mapa.

Kaixo ikasle preziatuok. Ebaluaketa honetan garrantzia handia eman diegu mapei, dakizuenez. Bi mapa mota ikusi ditugu, batetik mapa estatikoak (une historiko konkretu bat hartzen duten mapak) eta mapa dinamikoak (denbora epe zabalagaoa hartzen dutenak, eta honenbestez, herrien mugimenduak adierazten dituztenak). Gaur egungo Europako esatuak islatzen dituen mapa, beraz, mapa estatikoa izanen da. Hementxe nahiko lagungarri egin dakizueken mapa. Kilika ezazu eta jolastu Europako estatu eta estatu-hiriburuekin:

- Europako Estatuen Mapa (I). Zailtasun maila 1.
- Europako Estatuen Mapa (II). Zailtasun maila 2.
- Europako Estatuen mapa (III). Zailtasun maila 3.

Hurrengo batean hiriburuen mapa eginen dugu! Asteburu on eta ongi pasa Nafarroa Oinezen!!!

V mendeko mapa dinamikoa: Herri Germaniarren mugimenduak.

Eskemaren bigarren atala.

PROBINTZIAK K.o. II mendean. Erromatar Iperioaren banaketa administratiboa.

Erromatar Inperioak oso lurralde banaketa zehatza zuen. Aitzineko Erromatar Errepublikaren lurraldeetatik at hartzen zituen lur zabalak 'Probintzia' bihurtzen zituen, hau da Penintsula Italikotik kanpo gelditzen zirenak. Hitzaren jatorria garbia da: 'pro' + 'vincia' edo 'vincere', alegia 'garaipena bitartez' irabazitako lurraldea edo.

Greziako Historiari buruzko eskema lagungarri bat!

Honatx 2. DBH - Ako Leire Jiménezek eginiko eskema... Ea baliagarri egiten zaizuen.

Erromatar Inperioaren Akabera (I)

EUROPAKO V. mendeko MAPA ESTATIKOA

Honatx landuko dugun lehenengo mapa. Bertan V. mende aldean Erromatar Inperioan ematen ari zen egoera islatzen da. Hainbat herrik Limes Germanicum inguruan (inperioaren iparraldeko mugak horietan) presio izugarria eragiten zieten Erromako legioei. Galderatxo bat... herri hauen izenari begiratuta, bururatzen al zaizu non lekutuko ziren haietako batzuk? Ongi pentsatu...

Ikusten ahal duzun bezala, aurreko hau mapa estatikoa da, Historiaren une konkretu bati buruzkoa, hain zuzen ere. Gure hurrengo eginkizuna, mapa estatiko hau mapa dinamiko bihurtzea izanen da, aipatzen diren herri horien guztien mugimendua zehaztuz. Animo eta zorte on!

Orden doriarra... Altxaeraren atalak.

Orden arkitektonikoekin batera tepluen altxaeran desbedin ditzakegun atalen izenak eman ditugu. Saia zaitez honako honetan: Estilobatoa, tinpanoa, frontoia, fustea, metopa, akrotera, triglifoa, frisoa... kokatzen.

Greziako artearen hiru orden arkitektonikoak...

Hementxe dituzue Greziako artean atera zaizkigun hiru zutabe klaseak, kronologikoki. Nahi izanez gero zutabeen gainean sakatu eta irudia handiago ikusi ahal izanen duzu. Irudi hori kopiatu eta, inprimatu ondoren, koadernoan itsas dezakezu nahi baduzu.